บทสรุป
86.  ก่อนที่จะจบสมณสารนี้  ข้าพเจ้าอยากจะกล่าวอะไรบางอย่างเป็นพิเศษกับสามีภรรยาและบิดามารดาทั้งหลายด้วยความห่วงใย
    กับหนุ่มสาว  ผู้เป็นเสมือนอนาคตและความหวังของพระศาสนจักรและของสังคมโลก  ท่านจะเป็นแก่นที่ทรงพลังของครอบครัวเมื่อ ค.ศ. 2000 ใกล้เข้ามา
    กับพี่น้องที่รักและนับถือ พระสังฆราชและพระสงฆ์ทั้งหลาย ผู้ร่วมสังฆภาพกับข้าพเจ้า     นักบวชชายหญิง  ลูกที่รัก  ผู้ถวายชีวิตแด่พระคริสตเจ้า ท่านเป็นประจักษ์พยานถึงความจริงอันสูงส่งแห่งความรักต่อพระเจ้า
    กับเพื่อนมนุษย์ทั้งหลายที่มีใจซื่อตรง  สุจริต  และที่เป็นห่วงใยต่อวิวัฒนาการของครอบครัว
อนาคตของมนุษยชาติขึ้นอยู่กับครอบครัว
    เพราะฉะนั้น  เป็นสิ่งที่จำเป็นและเร่งด่วนอย่างยิ่ง  ที่มนุษย์ผู้มีน้ำใจดีทุกคนจะได้ตระหนักว่าตนเองพิทักษ์รักษาและส่งเสริมคุณค่าพร้อมกับข้อเรียกร้องต่างๆ ของครอบครัวด้วยจิตสำนึกรับผิดชอบ
    ในเรื่องนี้  ข้าพเจ้าใคร่เรียนขอให้บรรดาบุตรของพระศาสนจักรมีความพยายามเป็นพิเศษ  ด้วยเหตุผลที่ว่าความเชื่อสอนเขาให้ทราบถึงแผนการอันน่าพิศวงของพระเจ้า  เขาจึงมีแรงจูงใจมากขึ้นที่จะส่งเสริมสภาพครอบครัวในปัจจุบันอันเป็นเวลาแห่งความยากลำบากและแห่งพระหรรษทาน
    พวกเขาต้องมีความรักต่อครอบครัวเป็นพิเศษ  นี่เป็นคำบัญชาที่แน่ชัดและเข้มงวด
    อันว่า รักครอบครัวนั้น หมายถึงการยกย่องคุณค่าและศักยภาพของครอบครัวรวมทั้งส่งเสริมคุณค่าเหล่านี้เสมอ  รักครอบครัวยังหมายความถึงการสังเกตเห็นภยันตรายและสิ่งร้ายแรงที่คุกคามครอบครัวเพื่อที่จะเอาชนะให้ได้  รักครอบครัวยังหมายถึงการสร้างสรรค์บรรยากาศที่ส่งเสริมความเจริญก้าวหน้าให้แก่ครอบครัวในขณะที่ครอบครัวสมัยปัจจุบันแทบจะหมดกำลังใจหรือมีความกังวลใจ     เนื่องจากความยุ่งยากลำบากที่เพิ่มทวีขึ้นเรื่อยๆ  มีวิธีอันล้ำค่าที่จะแสดงความรักต่อครอบครัวนี้ได้  ก็คือ  ช่วยครอบครัวให้มีความมั่นใจในตัวเอง มีความมั่นใจในทรัพยากรทางธรรมชาติหรือทางพระหรรษทานที่เขามี  ความมั่นใจในภารกิจที่พระเจ้าทรงมอบหมายให้เสียใหม่  “จำเป็นอย่างยิ่งที่ครอบครัวสมัยปัจจุบันจะต้องรื้อฟื้นกำลังใจดั้งเดิม  จำเป็นอย่างยิ่งที่ครอบครัวจะต้องเดินตามรอยของพระคริสตเจ้า”
    คริสตชนยังมีหน้าที่ที่จะประกาศ  “ข่าวดี”  เกี่ยวกับครอบครัวด้วยความชื่นชมยินดีและด้วยเจตนาที่แน่วแน่  ครอบครัวต้องการอย่างที่สุดที่จะฟังพระวาจาครั้งแล้วครั้งเล่าอีกทั้งต้องการเข้าใจความหมายของถ้อยคำอันเที่ยงแท้ที่ชี้แนะเอกลักษณ์และศักยภาพของครอบครัว  พร้อมกับความสำคัญแห่งภารกิจของตนในเมืองของมนุษย์และของพระเจ้า
    พระศาสนจักรรู้จักหนทางซึ่งจะนำครอบครัวเข้าไปถึงแก่นแห่งความจริงอันสูงส่งของครอบครัวเอง  พระศาสนจักรได้เรียนรู้สัจธรรมนี้จากคำสอนของพระคริสตเจ้าและจากประสบการณ์ที่ได้จากประวัติศาสตร์ตลอดมา  โดยที่แสงสว่างของพระจิตเจ้านำความกระจ่างในการตีความประสบการณ์นั้น  พระศาสนจักรไม่บังคับคนอื่นให้ยอมรับหลักสัจธรรมนี้  หากแต่สำนึกว่ามีแรงชักจูงให้เสนอสัจธรรมนั้นแก่ทุกคนโดยปราศจากความกลัว  ยิ่งกว่านั้น  พระศาสนจักรคำนึงถึงหน้าที่ที่ต้องเผยสัจธรรมดังกล่าวด้วยความหวังอันแน่วแน่ทั้งๆ ที่ตระหนักดีกว่า  ไม้กางเขนก็เป็นเสมือนภาษาที่ประกอบ  “ข่าวดี”  อาศัยไม้กางเขนนี้เอง  ครอบครัวจึงจะสามารถบรรลุถึงภาวะอันบริบูรณ์ของตนเองและถึงความรักอันสมบูรณ์ได้
    ข้าพเจ้าใคร่เรียนกับคริสตชนทั้งปวงให้มีความยินดีและมีความกล้าในอันที่จะร่วมมือกับมนุษย์ทั้งหลายที่บากบั่นในการรับใช้ครอบครัวด้วยจิตสำนึกรับผิดชอบ  บุคคลใดไม่ว่าจะเป็นรายบุคคล  สมาคม  หรือขบวนการใดก็ตามที่ทุ่มเทเสียสละเพื่อผลประโยชน์ของครอบครัว  และปฏิบัติงานนี้ภายในโครงสร้างของพระศาสนจักรในนามและใต้โอวาทของพระศาสนจักรนั้น  ย่อมพบปะคนอื่น  เป็นรายบุคคลหรือสถาบันก็ดีที่เคียงบ่าเคียงไหล่ไปกับเขาโดยมุ่งสู่อุดมคติอันเดียวกัน  การร่วมมือกันนี้จะเป็นพลังช่วยให้การส่งเสริมชีวิตครอบครัวดำเนินไปโดยเร็วและโดยสมบูรณ์มากขึ้น  ทั้งๆ ที่จะเคารพต่อคุณค่าของพระวรสารและของความเป็นคน     พร้อมกับให้เกียรติแก่ทุกฝ่ายที่มีความคิดริเริ่ม
    ก่อนที่จะจบสมณสาร  ซึ่งมีจุดประสงค์ที่จะกระตุ้นใจของทุกคนให้พิจารณาปัญหาเกี่ยวกับครอบครัวคริสตชนอย่างละเอียด  ปัญหาเหล่านี้แม้จะดูหนักมากก็จริง  แต่ก็น่าสนใจมากด้วย  ในที่สุดนี้  ข้าพเจ้าอยากจะขอภาวนาของความคุ้มครองจากครอบครัวศักดิ์สิทธิ์แห่งนาซาเร็ท
    ในครอบครัวศักดิ์สิทธิ์นี้  พระบุตรของพระเจ้าได้ทรงดำเนินพระชนม์ชีพอย่างซ่อนเร้นตลอดเวลาหลายปีตามแผนการอันลึกล้ำของพระเจ้า  เพราะฉะนั้นครอบครัวศักดิ์สิทธิ์จึงเป็นตัวอย่าง  และคล้ายๆ กับแบบฉบับของครอบครัวคริสตชนทั้งมวล ครอบครัวนี้แม้จะไม่มีครอบครัวใดในโลกนี้เหมือนเลยก็ตาม  กระนั้นก็ดีก็ได้ดำรงชีวิตอย่างเงียบๆ และไม่ปรากฏตัวในหมู่บ้านเล็กๆ ของแคว้นปาเลสไตน์ได้อดทนต่อความขัดสน  การถูกเบียดเบียน  การถูกเนรเทศ  ครอบครัวนี้ได้ถวายเกียรติแด่พระเจ้าด้วยความเลื่อมใสศรัทธาและความบริสุทธิ์อย่างหาที่เปรียบไม่ได้  ฉะนั้น  ครอบครัวศักดิ์สิทธิ์จึงเป็นที่พึ่งของครอบครัวคริสตชน  รวมถึงครอบครัวทั้งหลายในโลกด้วย  ให้ครอบครัวเหล่านั้นได้หมั่นปฏิบัติหน้าที่ประจำวันด้วยความซื่อสัตย์  ให้ครอบครัวพากเพียรอดทนต่อความกังวลและความยุ่งยากในชีวิต  ให้ครอบครัวเอาใจใส่ความต้องการของคนอื่นด้วยใจเอื้อเฟื้อ   ให้ครอบครัวบำเพ็ญตนตามแผนการของพระเจ้าเกี่ยวกับครอบครัวด้วยความชื่นชมยินดี
    ขอให้นักบุญโยเซฟ  “ผู้ชอบธรรม”  กรรมกรที่ไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อย  ผู้พิทักษ์รักษาคุณค่าที่พระเจ้าทรงฝากกับท่านด้วยความซื่อสัตย์สุจริตอันสูงส่ง  ทรงโปรดคุ้มครอง  ปกป้อง  และให้แสงสว่างครอบครัวเหล่านั้น
    ขอให้พระนางพรหมจารีมารีอา  ผู้ทรงเป็นมารดาของพระศาสนจักร  โปรดเป็นมารดาของ  “พระศาสนจักรระดับครอบครัว”  ด้วย อาศัยความช่วยเหลือที่อบอุ่นของพระมารดา ขอให้ครอบครัวชีวิตคริสตชนทั้งหลายได้กลายเป็น  “พระศาสนจักรจำลอง”  อย่างแท้จริง  ซึ่งจะสะท้อนธรรมล้ำลึกแห่งพระศาสนจักรของพระคริสตเจ้าและแสดงธรรมล้ำลึกนั้นออกมาในวิถีชีวิตของตน  ขอให้พระนางผู้เป็นผู้รับใช้ของพระเจ้าได้เป็นแบบฉบับให้แก่ผู้ที่ยอมรับน้ำพระทัยของพระเจ้าด้วยใจสุภาพถ่อมตน  และด้วยความปลาบปลื้มปีติยินดี  ขอให้พระนางผู้เคยเป็นมารดาที่ตรมตรอมที่เชิงไม้กางเขนโปรดเป็นผู้บรรเทาความทุกข์ทรมาน  และเป็นผู้เช็ดน้ำตาของผู้ที่เศร้าโศกเพราะความยากลำบากของครอบครัว
    ขอให้พระคริสต์ผู้ทรงเป็นพระเจ้า  พระราชาแห่งสากลโลกและพระราชาของครอบครัวทั้งหลาย  ทรงโปรดสถิตอยู่ในบ้านของคริสตชนทุกหลัง  อย่างที่พระองค์ทรงเคยสถิตที่เมืองคานา  เพื่อให้พระองค์ทรงนำความสว่าง  ความชื่นชมยินดี  ความสงบ  และความเข้มแข็งมาสู่บ้านเหล่านี้  ในวันนี้ซึ่งเป็นวันฉลองพระสิริมงคลของพระองค์ผู้ทรงเป็นกษัตริย์  ข้าพเจ้าอ้อนวอนขอให้ทุกครอบครัวได้รู้จักมีส่วนร่วมในการที่จะให้พระอาณาจักรของพระองค์มาถึงมนุษย์ทั้งหลาย  ซึ่งเป็น  “อาณาจักรที่เต็มไปด้วยสัจธรรมและชีวิต  ความศักดิ์สิทธิ์และความเที่ยงธรรม  ความรักและสันติภาพ”   อันเป็นจุดหมายปลายทางที่มนุษย์ทั้งหลายกำลังแสวงหา
    ข้าพเจ้าขอฝากแต่ละครอบครัวไว้กับพระคริสตเจ้า กับพระนางมารีย์ และกับนักบุญโยเซฟ  ข้าพเจ้าวางสมณสารนี้ในพระหัตถ์และพระหฤทัยของพระองค์  ขอให้พระองค์ท่านมอบสมณสารนี้ให้แก่ท่านพี่น้องที่เคารพและบรรดาลูกที่รัก  ขอพระองค์ท่านทรงโปรดเปิดจิตใจของท่านให้รับแสงสว่างซึ่งพระวรสารส่องมาถึงทุกครอบครัว
    ข้าพเจ้าสวดอธิษฐานอุทิศให้แก่ท่านทั้งหลายแต่ละคน  และประทานพระพรให้แก่ท่านจากใจจริงของข้าพเจ้าในนามของพระบิดาและพระบุตรและพระจิต
    ให้ไว้ ณ กรุงโรม มหาวิหารนักบุญโตร  วันที่  22  เดือนพฤศจิกายน  1981  ตรงกับวันฉลองพระคริสตเจ้า พระราชาแห่งสากลโลก ในปีที่ 4 แห่งสมณสมัยของข้าพเจ้า

ยอห์น  ปอล  ที่  2
พระสันตะปาปา